Celem miasta Hévíz jest prezentacja zabytków i gastronomiczno-kulturalnych walorów regionu, współistniejących z dobrze znanym jeziorem termalnym. Obfituje w nie dzielnica Egregy, dlatego też zapraszamy turystów na spacer szlakiem atrakcji w Egregy, który stanowi przyjemny relaks.

Szlak tematyczny bierze swój początek przy częściowo udostępnionych do zwiedzania, zakonserwowanych ruinach rzymskich, a kończy się przy kościele z czasów dynastii Árpádów: trasa prowadzi więc chronologicznie od czasów rzymskich aż do okresu chrześcijaństwa, pojawienia się węgierskości.

Najważniejsze przystanki Szlaku tematycznego „Wieki i wino” po Egregy, dzielnicy miasta Hévíz:

Rzymskie ruiny

Ziemia dzielnicy Egregy kryje w sobie pozostałości jednej z najznamienitszych w okolicy osad z okresu Cesarstwa rzymskiego, zamieszkałej przez blisko cztery wieki: od pierwszej połowy I do pierwszej połowy V wieku. Odsłonięta i udostępniona do zwiedzania budowla, jedna z wielu willi kolonii czy osady, była na przestrzeni wieków wielokrotnie przebudowywana. Ruiny „zrekonstruowano” po raz pierwszy w 2003 roku. W trakcie rekonstrukcji starano się zachować cztery etapy budownicze, odkryte w wyniku prac archeologicznych. Upływ czasu naruszył jednak wykopalisko, ruiny zaczęły się rozsypywać, potrzebna była więc ponowna renowacja, która nastąpiła w 2011.

Znaleziska archeologiczne świadczą o tym, że w czasach rzymskich okolice Hévíz były gęsto zamieszkałe. W pobliżu przebiegał główny trakt, wiodący z Italii do stolicy Krainy panońskiej, Aquincum, Rzymian przyciągała tu także sama uroda okolic i śródziemnomorski pejzaż. Odkryta w dzielnicy Egregy kamienna willa z okresu wczesnego Cesarstwa rzymskiego, będąca zapewne domem mieszkalnym (villa urbana), jest jednym z najważniejszych znalezisk w regionie Balatonu. Wzniesiona mniej więcej w pierwszym wieku po narodzinach Chrystusa willa o powierzchni niemal tysiąca metrów kwadratowych wyposażona była w otoczone kolumnami patio, jak również basen z zimną, ciepłą i gorącą wodą. Wielokrotnie przebudowywana, zachowała się jednak aż do początków V. wieku. Na zachód od willi znaleziono pozostałości należących do niej budynków gospodarczych, które wraz z odkrytymi ruinami stanowiły zapewne jedno gospodarstwo. Wspomniane wykopaliska świadczą o tym, że Rzymianie potrafili idealnie wkomponować swoje budowle w rzeźbę panońskiego krajobrazu. Przed oczyma duszy zwiedzającego, który wyobrazi sobie przestronną willę i pozostałe, czekające na wykopanie budynki, rozciągnie się młodszy o prawie dwa tysiące lat poprzednik dzisiejszego miasta, imponujący nie tylko rozmiarami, ale i wyrafinowanym wykończeniem. Willa z Egregy oraz znaleziska z innych części miasta Hévíz – odnaleziony w pobliżu jeziora kamienny ołtarz ze świątyni Jupitera, monety z czasów wczesnego cesarstwa, wydobyte przez nurków z dna jeziora – świadczą o tym, że do napływu Rzymian w dużej mierze mogła się przyczynić woda o „cudownych”, leczniczych właściwościach.

Budynek wystawowy

Przybywających od strony placu, przeznaczonego na organizowanie imprez, wita wzniesiona z monolitów brama. Przekraczając ją można sobie odpocząć w porośniętych winem i innymi pnączami pergolach. W południowej części – odpowiednio do rzymskich tradycji – utworzony został skwerek ozdobny z fontanną pośrodku. Wejście do budynku zbudowano również z monolitów, za nim rozciąga się holl. Na lewo znajduje się wielofunkcyjny kącik gier i zabaw dla dzieci, który połączony z hollem może dawać miejsce większym imprezom. Z hollu na lewo otwiera się sala ekspozycyjna.

Plac, przeznaczony na organizowanie imprez

Pomiędzy Skwerem ozdobnym a przyszłym budynkiem wystawowym projekt przewiduje powstanie pokrytego murawą placu, przeznaczonego na organizowanie imprez, rozciągającego się aż do granic rzymskich ruin. Przez trawnik prowadziły będą dwie alejki: północna do budynku wystawowego (wyłożona kostką), a południowa połączy bezpośrednio ulicę Attila z dzielnicą Egregyi (wysypana żwirem). Wzdłuż alejki prowadzącej do muzeum zaprojektowano rabaty kwiatowe, oprócz funkcji ozdobnych mające na celu zaakcentowanie wejścia do muzeum. Od południa granicę placu wyznaczał będzie reprezentacyjny żywopłot i równoległy doń szpaler drzew, dający cień okazyjnym kramarzom, a jednocześnie stanowiący kompensację zielonej równiny trawiastego parku.

Plac zabaw

Na zielonym, zadrzewionym terenie projekt przewiduje rozbudowę placu zabaw, zbudowanego w ramach I fazy inwestycji w bezpośrednim sąsiedztwie ruin rzymskich. Główny element placu zabaw stanowi wieża, na którą można się wspinać z różnych stron po rozmaitych drabinkach o zróżnicowanym stopniu trudności. Tematyka rzymska przejawia się w tym, że owa kombinacja zabaw zręcznościowych funkcjonuje właściwie jako niezwykle rozpowszechniona w starożytnym Rzymie szkoła gladiatorów… Oryginalnie rzeźbione kolumny i kapitele przywodzą na myśl świat i formę rzymskich rydwanów, a napędzanie koła pozwala poczuć dynamizm i nieokiełznany pęd wyścigów. Dzieci mogą się również zmierzyć z następnym elementem szkoły gladiatorów: belkami do balansowania, które zostały ozdobione płaskorzeźbami zwierząt, czczonych w Rzymie albo go symbolizujących (orzeł, wilczyca, gęś, wąż). Ważnym elementem placu zabaw jest stanowisko archeologiczne. Na danym obszarze ukryte zostały w piasku kawałki naczyń glinianych, wykonanych na podobieństwo starożytnych oraz kopie regionalnych monet rzymskich, które na podstawie przygotowanego formatu dzieci mogą ułożyć w całość niczym puzzle. Zainstalowano także dwa kołowrotki do biegania, mające imitować starożytne wyścigi rydwanów.

Ścieżka Kneippa

Sucha ścieżka Kneippa, ciągnąca się na planie ukrytych pod ziemią, nieodkopanych jeszcze ścian, oferuje zmęczonym turystom relaks fizyczny i duchowy. Ścieżka biegnie bezpośrednio obok odkrywek archeologicznych, ponieważ jej kształt pokrywa się całkowicie z konturami ścian budynku rzymskiego, połączonego ze starożytną willą. Metoda Kneippa otrzymała nazwę od nazwiska swego odkrywcy, Sebastiana Kneippa. Spacer boso po kamykach różnej wielkości, żwirku, drewnie i wiórach zapewnia naturalny masaż. Ma świetny wpływ na krążenie krwi w nogach i na wzmocnienie w nich naczyń krwionośnych. Masując odpowiednie receptory stóp zdolna jest stymulować odpowiednie narządy. Orzeźwia, odświeża, relaksuje, a regularnie stosowana poprawia metabolizm. Metodę można stosować w przypadku zmęczenia, zaburzeń krążenia, nie poleca się jej jednak osobom chorym na serce.

Skwer ozdobny

Ozdobny skwer położony jest bezpośrednio przed wejściem do kościoła rzymsko-katolickiego, otwierając przestrzeń pomiędzy ulicą Zrínyi a placem, przeznaczonym na organizowanie imprez. Jest to mały skwerek, obniżony w stosunku do chodnika, wyłożony kostką chodnikową, wyposażony w wodotrysk i ławki, oddzielony od muzeum i odkrywek archeologicznych bramkami w kształcie altanek. Szpaler drzew, nowoposadzonych na południowej stronie skweru – pomiędzy skwerkiem a kościołem –, zapewnia przyjemny cień.

Dworzec autobusowy – poczekalnia – parking rowerowy

Otoczony przytulnym gankiem budynek gwarantuje turystom zacienione i zadaszone miejsce odpoczynku na czas oczekiwania na autobus lub mini-kolejkę do zwiedzania miasta. Rozwieszona na ścianie budynku mapa służyć im może jako źródło informacji, również tu pod dachem znajdują się stojaki na rowery. Jest tu także damsko-męska oraz dostępna dla niepełnosprawnych toaleta publiczna.

Grób rzymskiego legionisty

Na wyżłobiony w wysokiej skarpie ceglany rzymski grób natknięto się w 1925 podczas żniw, na wschodnim krańcu działki mieszkańca Egregy, László Barátha. Prac archeologicznych przy grobie dokonał Árpád Csák, dr, dyrektor Muzeum Balatońskiego. Na prawym ramieniu szkieletu mężczyzny, leżącego w grobie, znaleziono zapinkę z brązu, a w okolicy talii – brązową sprzączkę. Poza tym z grobu wydobyto żelazny nóż, szczątki szklanego naczynia oraz niewielką brązową monetę z czasów Konstancjusza II (340-361). Znalezione w grobie rekwizyty przewiezione zostały do muzeum w Keszthely, gdzie w czasie II wojny światowej zostały zniszczone. Grobowca z cegieł jednak nie rozebrano, można go więc obejrzeć w nienaruszonym stanie, wraz ze szkieletem w środku. Wkrótce wśród mieszkańców Egregy zaczęły krążyć pogłoski, że w grobowcu został złożony oficer rzymskiej armii, wraz z pieniędzmi i medalami. Tak naprawdę rzymski grób z Egregy jest częścią nieodkopanego jeszcze cmentarzyska, na którym w połowie IV wieku pochowano okolicznego mieszkańca, wkładając mu do grobu niezbyt bogate rekwizyty. Dezső Kosztolányi, słynny pisarz węgierski zwiedził to miejsce i obejrzał grób „rzymskiego wodza” w 1934. Swoje wrażenia opisał w noweli pt. „Egregy”, zainspirowanej niezwykłym zjednoczeniem Rzymu, mającego za sobą podbój świata, oraz maleńkiej wioski w osobie „rzymskiego legionisty”, za sprawą pługa László Barátha.

Przystanek „Flawiusz w Hévíz”

Panonia odgrywała w Imperium rzymskim wybitną rolę. Jako prowincja graniczna strzegła Imperium przed barbarzyńcami, z drugiej zaś strony przecinały ją ważne drogi, mające ogromne znaczenie dla wymiany handlowej. Jedną z nich był trakt bursztynowy, służący niegdyś do transportu wydobywanego nad Bałtykiem bursztynu do Italii, gdzie bursztyn był artykułem luksusowym. Wzdłuż tego szlaku zbudowane zostały rzymskie miasta Zachodniej Krainy Zadunajskiej, prawdziwe ośrodki administracji i kultury. Panonia nabierała wielokrotnie szczególnego znaczenia: kiedy w 193 stacjonujące tu legiony okrzyknęły cesarzem Lucjusza Septymiusza Sewera, albo kiedy cesarz Teodozjusz I Wielki kilkakroć – na przykład w 374 lub 378 roku – wymierzył srogą porażkę sarmatom, którzy wdarli się przez linię Dunaju. Z imieniem Teodozjusza I Wielkiego wiąże się umysłowa i kulturalna konsolidacja Imperium. W 380 roku wydał on dekret, w którym uczynił chrześcijaństwo religią państwową, zniósł wcześniejsze rozporządzenia, nakazujące prześladowanie chrześcijan, a w 325 – w duchu synodu nicejskiego – zwrócił się przeciwko uznanym za heretyków arianom, odrzucającym dogmat Trójcy Świętej. Do naszych czasów zachowały się liczne legendy, mówiące o cudownych właściwościach jeziora Hévíz. Jedna z nich związana jest z Teodozjuszem I Wielkim, który przyszedł na świat jako Flawiusz Teodozjusz. Podanie głosi, że cierpiący na polio, karłowaty Flawiusz w cudowny sposób odzyskał zdrowie po zanurzeniu się w wodzie jeziora, dzięki czemu mógł później zostać jednym z najznamienitszych cesarzy Imperium rzymskiego.

Przystanek: rzymska architektura, uprawa winorośli i produkcja wina – cesarz Teodozjusz I Wielki

Niemal wszystkie ludy, przewijające się na przestrzeni wieków w regionie Balatonu, odcisnęły swoje piętno także i w Egregy. Z terenów, położonych pomiędzy kościołem Serca Jezusowego w Egregy a doliną torfową, pochodzą wykopaliska z ośmiu okresów archeologicznych: począwszy od neolitu (4 tysiąclecia p.n.e.), aż po imperium Karolingów (IX wiek n.e.), poprzedzające zajęcie tych terenów przez Węgrów. Spośród wspomnianych okresów najtrwalsza okazała się obecność Rzymian. Dowodzą tego pozostałości budowli z okresu wczesnego cesarstwa rzymskiego (villa rustica), odkryte przez doktora Árpáda Csáka w 1931 r., skąd wydobyto fragmenty pięknych, ozdobnych fresków oraz kamyki mozaikowe. W roku 1901, podczas okopywania winorśli znaleziono gliniane naczynie, kryjące 276 sztuk monet z IV wieku, a w 1936 roku, na zachód od dzwonnicy kościoła Serca Jezusowego, natrafiono na piec do wypalania cegieł. Średniowieczna wieś oraz kościół z okresu dynastii Árpádów zostały również wzniesione na rzymskich fundamentach. To właśnie Rzymianie zaszczepili umiejętność uprawy winorośli na Nizinie pannońskiej, a więc i w regionie Balatonu, o czym świadczy także napis „Da bibere” (daj się napić) na naczyniu ceramicznym, wydobytym w okolicy. Do sukcesu uprawy winorośli i produkcji wina przyczyniły się zarówno umiejętności Rzymian, jak i sprzyjające warunki naturalne. Gleba w Egregy jest średniotwarda, piaszczysta, nieco kamienista. To właśnie ta „gorąca”, czasem nawet „ognista” gleba w parze ze sprzyjającym klimatem umożliwiła produkcję doskonałych win. To nie przypadek, że miejscowa ludność węgierska z okresu dynastii Árpádów kontynuowała mającą rzymskie korzenie uprawę winorośli.

Przystanek: Religia państwowa i pojawienie się Węgrów

Teodoziusz I Wielki, wydanym w 380 roku dekretem, uczynił chrześcijaństwo religią państwową w Imperium rzymskim. Po upadku Cesarstwa rzymskiego nastąpił „mroczny okres”, nazwany tak przez archeologów, następnie zaś Egregy zostało zasiedlone w późnym okresie wędrówki ludów. Obecność tej ludności napływowej datuje się na VII-IX wiek. Na terenie, położonym pomiędzy kościołem Serca Jezusowego w Egregy a doliną torfową, odkryto pozostałości prymitywnej twierdzy z epoki Karolingów oraz dworu z IX wieku. Po zajęciu nowej ojczyzny także i w Egregy zamieszkała ludność węgierska. Z początkiem XIII wieku wieś przeszła na własność rodu Atyusz, który obok plemion Türje i Hahót był jednym ze znaczniejszych rodów komitatu Zala. Pierwsza wzmianka o Egregy pochodzi z dokumentu z 1221 roku, w którym niejaki Sal comes z rodu Atyusz zapisał swojej żonie majątek o tej nazwie. Wspomniany dokument jest jednocześnie pierwszą pisemną wzmianką na temat uprawy winorośli w Egregy, ponieważ spuścizna zawierała także osiem krzewów winnych. W 1274 miejscowość Egregy została wspomniana w kontekście patrolowanie granic (Egreg), a dokument z dnia 28 marca 1328 podaje nawet informację o drodze, łączącej Hosszupáhot (Alsópáhok) z wioską Egregy (villa Egrug). Do dziś zachował się dokument z 1341 roku, zawierający po pierwszą pisemną wzmiankę o kamiennym kościółku pod wezwaniem świętej Katarzyny, który stoi do chwili obecnej. Średniowieczna osada skupiała się wokół kościoła. Na przestrzeni wieków XIV i XV zarówno wieś, jak i kościół przechodziły kolejno na własność rodzin Koppányi, Szentbenedeki, Foky, wreszcie Hertelendy. Podczas nawały tureckiej wieś została wielokrotnie spustoszona i ponownie odbudowana. Na początku XVIII wieku przybyli do Egregy niemieccy osadnicy, którzy później ulegli całkowitemu zwęgierszczeniu.

Przystanek „Rozkwit chrześcijaństwa” – Kościół z czasów dynastii Árpádów pod wezwaniem św. Magdaleny

W czasach dynastii Árpádów licznie budowano wiejskie kościółki, wszak Stefan I Święty już na początku XI wieku wydał rozporządzenie, które na każde dziesięć wsi nakładało obowiązek budowy kościoła. Kościół z czasów dynastii Árpádów w Egregy powstał w drugim kwartale XIII wieku, wyprzedzając o całe stulecie pierwszą pisemną wzmiankę w dokumencie, datowanym na 1341. W średniowieczu chaty stały w pobliżu kościółka, jednak po latach tureckiego panowania wioska przesunęła się dalej. Od tego czasu kościół wznosi się samotnie, otoczony jedynie używanym od pokoleń cmentarzem. Zbudowany w stylu romańskim kościół w Egregy jest najpiękniejszym przykładem dopasowanego do krajobrazu węgierskiego kościółka, który pod względem proporcji, kształtu i rozplanowania reprezentuje najbardziej zaawansowany typ w swoim rodzaju. W parze z estetyką formy idą stosowne, dalekowzroczne rozwiązania architektoniczne. Bryła budowli ma układ wzdłużny z wyraźnym podziałem na trzy części: wieża – nawa główna – prezbiterium. Leży na osi wschód – zachód. Najpięknięszą częścią tego kościółka – wykonanego z panońskiego piaskowca, którego w okolicy jest pod dostatkiem – jest zwieńczona ostrosłupowym hełmem wieża, której strzeliste okna poprzecinają smukłe, ornamentowane kolumienki. W epoce baroku kościółek został odnowiony (1731), w późniejszych latach remont powtórzono kilkakrotnie – w połowie XIX wieku, w latach 1912 i 1938, ostatnim razem w 1964 roku. Jako szczególnie piękny przykład wiejskiej budowli w stylu romańskim kościół w Egregy jest troskliwie chronionym zabytkiem.